Zuiderend

Zoals ik al eerder op dit weblog aangaf, ben ik altijd een liefhebber van geschiedenis geweest. Op school was het één van mijn favoriete vakken. Dat begon al op de lagere school met Bijbelse Geschiedenis en Vaderlandse Geschiedenis. Op de middelbare school trof ik alle jaren de beste geschiedenisleraar die je je maar kunt wensen, drs. T.M. (Titus) Gilhuis. Wat kon die man boeiend vertellen en altijd verbanden laten zien met de tijd waarin we leefden. Dat is voor mij een belangrijk aspect van geschiedenis: met behulp daarvan inzicht proberen te krijgen in hoe de huidige wereld in elkaar zit. Het laat de ontwikkeling van de mensen zien, hun denken en gedrag en hun opvattingen. Dat interesseerde mij vooral ook omdat ik ben opgegroeid in een milieu met een religieus-traditionele levensstijl, waarbij bestaande machtsstructuren als van God gegeven worden beleefd. Kennis van geschiedenis kan daarop een verrassend ander licht werpen.

Ook hier was het verrassend uit de geschiedenis te leren hoe leven en samenleven zich ontwikkeld hebben en daarmee begrip te krijgen van waarom dingen hier zijn zoals ze zijn. Dit geldt voor de steden, de dorpen en het landschap van Walcheren en ook de andere (schier-)eilanden met het ‘continentale’ Zeeuws-Vlaanderen waaruit Zeeland bestaat.

Laatst nam ik nog weer eens een fotoboekje mee uit de bibliotheek. Het betrof een bundel ansichtkaarten met foto’s van Middelburg van ongeveer een eeuw geleden. Al bladerend stuitte ik op een plaatje dat mij verraste. Op een foto van de Lange Delft, volgens het onderschrift uit 1920, zag ik de pui van een winkel van de fa. M. Spiering uit Dordrecht. ”Is er hier in Middelburg een vestiging van Spiering geweest?”, vroeg ik mij natuurlijk meteen af.

Spiering in Dordrecht was een grote en vooraanstaande muziekwinkel, in 1890 gevestigd door Machgiel Spiering (1868-1926). De activiteiten betroffen het verkopen, ruilen of repareren van ”automatische muziekinstrumenten, speeldozen, violen, zithers, mandolines, banjo’s en harmonica’s”.
Later werd Spiering ook orgelbouwer en pianoverkoper. In de topperiode had de afdeling orgelbouw 20 mensen in dienst. De werklijst omvat ruim 80 instrumenten. Machgiel Spiering startte in 1910 met de orgelbouw. Rond 1930 werd het bedrijf van Harmannus Thijs overgenomen die de orgelmakerij van Van Oeckelen had voortgezet. Het laatste orgel werd in 1967 opgeleverd, een tweeklaviers instrument in kerkgebouw De Bron in Amsterdam.

Al jong werd ik een vaste klant van de platenafdeling. Toen ik een jaar of 14 was kocht ik er mijn eerste langspeelplaat, een 25 cm lp van Feike Asma op het orgel van de Oude Kerk in Amsterdam. Mijn tweede plaataankoop was een 30 cm lp met de Vijfde Symfonie van Widor, een legendarische opname eveneens van Feike Asma op dat prachtige orgel. Het was een rib uit mijn lijf, 22 gulden kostte hij en thuis kreeg ik op mijn kop omdat ik zoveel geld voor een grammofoonplaat had uitgegeven. Veel lp’s en later ook cd’s volgden in de loop der jaren en ook mijn Ahlborn orgel kocht ik er.

Natuurlijk ben ik gaan uitzoeken wanneer die winkel in Middelburg is geopend en hoelang hij heeft bestaan. Want nu is hij er niet meer. Ik zocht er ook naar omdat er een genealogische connectie bestaat tussen de Tempelaar stamboom en de familie Spiering. Van mij uit bezien zijn zij er een zijtakje van omdat een kleindochter van oprichter M. Spiering trouwde met mijn vader’s jongste broer. Mijn tante is nu 90 en ik heb haar naar de winkel gevraagd. Zij kon zich niets herinneren van het bestaan van een winkel in Middelburg noch dat daarover werd gesproken.

De Zeeuwse krantenbank bracht opheldering. In de Middelburgsche Courant van 21 september 1928 stond onderstaande advertentie:

Ook trof ik een artikeltje aan waarin de fa. Spiering werd geïntroduceerd en de winkel een aanwinst voor de stad werd genoemd.
Opvallend is dat M. Spiering hier in feite ten tonele wordt gevoerd terwijl hij in 1926 is overleden. Het bedrijf werd voortgezet door zijn zonen Wijnand Pieter (1900-1960) en Pieter Wijnand (1904-1972) waarbij zich later Machgiel (Max) (1917-1985) voegde.

Bijzonder vond ik het dat door deze winkel veel aandacht werd geschonken aan een nieuw, heel ’modern’ fenomeen: de grammofoon. Uit de advertentie blijkt dat de firma de alleenverkoop voor Zeeland had van ’de meest moderne machines van His Master’s Voice’ en daarbij een uitgebreide keuze in platen. Zij trok ermee de provincie in om demonstraties te geven met deze ’gramophones’. Voor velen moet het een sensatie zijn geweest om op die manier naar muziek te luisteren. 

De gramophone was eind 19e eeuw uitgevonden door de elektrotechnicus Emile Berliner (1851-1929). Het patent erop dateert uit 1887. Hij vond ook de grammofoonplaat uit.
In 1897 werd de Britse platenmaatschappij The Gramophone Company opgericht. Die kocht in 1899 het beeldmerk van het hondje Nipper luisterend voor de hoorn van de gramophone. Het was ontworpen en oorspronkelijk geschilderd door de Britse kunstenaar Francis Barraud (1856-1924). The Gramophone Company ging platenspelers en grammofoonplaten verkopen onder het merk His Master’s Voice met dit logo. In Zeeland had Spiering dus het alleenverkooprecht van een voor die tijd hypermodern muziekapparaat voor in de huiskamer.

• 

• 

Naast het verzorgen van demonstratieavonden in de provincie presenteerde de fa. Spiering zich nadrukkelijk in het maatschappelijk leven. Zo lees ik in de kranten dat filmavonden en clubfeesten werden opgeluisterd met muziek van door Spiering beschikbaar gestelde gramophoneplaten. Of ze verzorgde de muziek zelf. In de Middelburgsche Courant van 17 februari 1930 is bijvoorbeeld het volgende te lezen:

Zaterdagavond had zich de groote Schuttershofzaal geheel gevuld met belangstellenden in het eerste jaarfeest van de vereeniging van leerlingen der Middelburgsche Mulo Meisjesschool, genaamd De Kubieke Meter, (MxMxM).

Er volgt een uitgebreid verslag van het geboden programma. Aan het eind staat dan de volgende alinea:

De avond werd verder gevuld met versterkte gramofoonmuziek, geleverd door de firma Spiering. De versterking was o.i. zelfs voor de groote zaal wel wat al te goed. Iets minder harde muziek was zeker beter tot haar recht gekomen.

Ook manifesteerde de fa. Spiering zich op de Bektem II, een Internationale Bakkerijtentoonstelling in het Schuttershof te Middelburg, waar de stand zelfs in de prijzen viel. In de Middelburgsche Courant van 9 juli 1929 wordt verslag gedaan van een rondgang langs de stands. Over die van de fa. Spiering werd het volgende gemeld:

De zaal verlatende, nemen wij eerst een kijkje bij de stands onder de veranda en dan wel allereerst in dien van de firma M. Spiering te Dordrecht en Middelburg, die nu wel niet precies een artikel kan brengen uitsluitend het engere doel der tentoonstelling betreffende, maar wier piano’s en orgels en niet het minst haar gramaphone’s, pathephone’s en verdere mechanische en veelal electrisch gedreven muziek voortbrengende machines, hier zeer welkom zijn, omdat zij kunnen zorgen dat exposanten en bezoekers steeds muziek hebben.
Het is nog niet zoo lang geleden dat wij over deze firma schreven, en als wij dan ook mededeelen, dat zij hier het beste van het beste heeft gebracht, dan weet men zeker ook van dezen stand wat te kunnen medenemen. De firma heeft bovendien een radio-installatie opgesteld, die door luidsprekers op verschillende plaatsen in den tuin, doet hooren wat Hilversum, Huizen of de buitenlandsche stations door den aether tot ons zenden.

In de beschrijving wordt melding gemaakt van een radio-installatie. Wat dat zou kunnen inhouden in die tijd, de jaren 1920-’30 blijkt misschien uit onderstaande indrukwekkende foto die ik in het Regionaal Archief Dordrecht aantrof.

Er verschenen meerdere malen berichten in de kranten dat de orgelbouwafdeling ergens in het land weer een aantal opdrachten had verworven. Hierbij werd de firma aangeduid als Electrische Orgelfabriek M. Spiering te Dordrecht-Middelburg. Integratie alom, zou je zo zeggen.

Of de verkoop niet succesvol was omdat de Zeeuwen de kat uit de boom keken, of dat er andere oorzaken waren, het is mij niet bekend en ik heb het niet terug kunnen vinden. Feit is dat er in september 1933 plotseling advertenties in de kranten verschenen in verband met een liquidatie-uitverkoop. Nergens heb ik een bericht gevonden waarin melding werd gemaakt van het sluiten van dit filiaal en de reden daarvan. Ook heb ik niets gevonden over de filiaalhouder Herman Sukkel. 
De winkel heeft dus slechts vijf jaar bestaan en kwam met deze uitverkoop tot een roemloos einde. De firma Spiering trok zich terug op het Dordtse eiland en er werd kennelijk in de familie niet meer over gesproken.

Behalve met de muziekwinkel aan de Lange Delft is de firma Spiering in Middelburg ook actief geweest op het gebied van orgelbouw. De door Wijnand Spiering geleide orgelbouwafdeling heeft gewerkt aan het orgel in de Gasthuiskerk. 

Op www.orgelsinzeeland.nl lees ik:
”De firma M. Spiering uit Dordrecht heeft in 1951 het orgel gerestaureerd, waarbij een Bourdon 16′ voor het hoofdwerk werd aangebracht, die als transmissie ook op het pedaal te bespelen was. Dit register werd op een pneumatische lade aan de buitenzijde van de kas opgesteld. Het pedaalklavier werd vernieuwd en de manuaalomvang uitgebreid van dis”’ tot f”’.” 
Bij de speeltafel is aan de muur een plaat bevestigd waarop dit is vermeld.

De firma Spiering in Dordrecht bestaat inmiddels ook niet meer. Kleinzoon Chiel Spiering sloot de winkel in 2006. De orgel- en pianohandel was al beëindigd. De verkoop van kleinere instrumenten en bladmuziek werd voortgezet door Margriet den Hartog en Yvonne Peters in een winkel ook aan de Voorstraat, onder de naam Spiering. De cd-afdeling werd overgenomen door Klaas Bart van Nes en ging verder onder de naam Dordrecht Klassiek.

De dames Den Hartog en Peters kwamen in 2016 tot de conclusie dat het drijven van de winkel niet langer te combineren was met hun muzikale activiteiten en hebben toen de winkel gesloten. Zij zijn verder gegaan als webwinkel voor bladmuziek en als reparatieatelier voor kleine instrumenten.

Van het eens zo trotse bedrijf Spiering leeft na 126 jaar de naam slechts voort in het webadres.