Zuiderend

Een groepsreis naar Rome is inspannend. Een week lang zwierven we met de groep door de stad, geleid door een voortreffelijke gids. Midden in de week zat er ook nog een busreis naar Pompeï in het programma.
Naast inspannend was het ook een gezellige reis met leden van de kerkelijke gemeenten De Bron in Dordrecht en De Wijnstok in Dubbeldam. De reisleider was onze wijkpredikant ds. Ben Heijting.
Vol indrukken over het veelkleurige, veelvormige roomse leven dat in vele eeuwen een belangrijk stempel op die grote en drukke stad heeft gezet, kwamen we thuis. Dat was in juni 2008. 

Voor juli stond de gebruikelijke trektocht met de caravan op het programma. Vanwege een mee te vieren 50-jarig huwelijksfeest hadden we besloten om in Nederland te blijven. Bovendien hadden we al een intensief portie buitenland gehad. We kwamen terecht op camping ’t Meulenbrugge bij Vorden in de Achterhoek, een boerderijcamping met grote plaatsen en veel rust. En daarna zouden we wel zien.

Eerst maar eens in de buurt rondkijken. Vanaf de camping hadden we zicht op een mooie kerktoren en als kerk- en orgelliefhebber wilde ik daar wel eens kijken. Dat bleek anders te liggen. Het gebouw was sinds 1999 niet meer in gebruik als kerk, het is een museum. Wel passend: een Museum voor Heiligenbeelden. Door de toen al gaande zijnde kerksluitingen werden steeds meer heiligenbeelden overtollig. Of overbodig, dat weet ik niet precies, misschien geldt dat niet voor heiligen. Vernietigen doe je niet zo gauw en er kwam een museum voor, in de leegstaande Kerk op de Kranenburg.

De kerk heet de Antoniuskerk en is ontworpen door de befaamde architect Pierre Cuypers (1827-1921), de man die naast heel veel kerken het Rijksmuseum en het Centraal Station van Amsterdam heeft ontworpen. De kerk dateert uit 1856 en is in neogotische stijl gebouwd. Bijzonder is dat Pierre Cuypers ook de kas van het orgel ontworpen heeft, in dezelfde stijl.
Wij erheen en we troffen een kerkruimte vol met beelden, of we weer even in Rome waren, met zelfs voor een destijds stevige protestant als ik bekende beelden. Franciscus en Clara van Assisi, Antonius van Padua en Ignatius de Loyola, Theresa van Avila – de grote jongens en meisjes, zeg maar. En Moeder Maria natuurlijk, in meerdere gedaanten, al dan niet met kind. Daarnaast veel meer beelden en ook kerkelijke voorwerpen als crusifixen, wierookvaatjes en kandelaren.
En ergens daartussen een wat onooglijk uitziend mannetje, met halflange grijze haren. Ik zag hem maar ging aan hem voorbij, zonder een foto te maken.

Heel interessant en ook wel mooi allemaal, ook voor doorgewinterde protestanten. Je voelde als je er tussendoor liep ook wel devotie, die beelden verbeeldden ook wat, geloofsijver, geloofstrouw, overgave. Dat bestaat ook wel in het protestantisme, maar deze mensen, deze heiligen waren verder gegaan, soms heel ver. En dan nu zonder functie in een buiten gebruik gestelde kerk in het dorpje Kranenburg, om bekeken te worden door vakantiegangers en dagjesmensen.
In zo’n kerkruimte klinkt ook geen gezang meer. Dat kunnen beelden niet en levende mensen zijn er zwijgend of gedempt pratend. Het orgel in deze kerk zwijgt dan ook, lijkt ook niet meer tot ’spreken’ in staat. Het zag er wat verwaarloosd uit. Op meerdere websites is ook nu nog te lezen dat het orgel in slechte staat verkeert.

En toen begon het te regenen. Een dag, nog een dag. Het gas was ineens op. Naar Lochem voor een nieuwe gasfles en nog wat spulletjes. In de kampeerwinkel zagen we op televisie de Tour de France in de Provence, in de zon. Eer we thuis waren was de beslissing gevallen. Afbreken en naar het zuiden.

Een paar dagen later waren we op de ons uit de tentkampeertijd met de kinderen bekende camping in Valbonnais, nadat de Xantia met bijna kokende motor ons met de caravan vanaf Le Bourg-d’Oisans nipt over de Col d’Ornon had weten te krijgen. De beloning was er: zon en bergen. Na een paar wandelingen begon de zool van mijn bergschoen los te laten. Dat was voor mij een mooie aanleiding voor een fietstocht naar de schoenmaker in La Mure, 25 km terug het dal van de Bonne uit. Terwijl die mijn schoen lapte, liep ik met de fiets aan de hand door het plaatsje en belandde bij de kerk, de Notre-Dame de l’Assomption. Even naar binnen, naar het orgel kijken. En toen zag ik een bekende. En mannetje met halflang grijs haar. Een heilige waarvan ik het beeld toch had opgeslagen, al was ik er in Kranenburg achteloos aan voorbij gelopen. Hij stond daar in de kerk en zijn naam stond aan zijn voeten: Curé d’Ars. Dus híj was het. Het was toch wel apart dat ik als protestant diep in Frankrijk een onbekende heilige herkende. Daar stond ik toch wel even van te kijken. Wat was dat voor een man?

Dat zocht ik natuurlijk op. Later thuis dan, want in 2008 was er nog geen camping met wifi en ik had nog geen laptop. Voor deze bijdrage heb ik mij er nog maar eens goed in verdiept.

Vanaf zijn dertiende werkte hij volledig mee in het boerenbedrijf van zijn ouders. ’s Avonds verdiepte hij zich in godsdienstige boeken door te lezen en te bidden bij kaarslicht. Op zijn zeventiende sprak hij de wens uit om priester te worden. Door tien jaar schrikbewind vanuit de Franse Revolutie waren vele geestelijken gevallen onder de guillotine en er was, nu de godsdienstvrijheid was hersteld, een groot gebrek daaraan. Het hoge ideaal scheen bijna onbereikbaar voor de boerenarbeider die in zijn korte schooltijd niet veel meer dan lezen en schrijven had geleerd. Toen hij op zijn negentiende werd toegelaten tot de priesterschool in het naburige dorp, bleek zijn gebrekkige opleiding en kennis een voortdurende bron van zorg, een regelrechte beproeving. Na een onderbreking van enkele jaren wegens militaire dienst, die hij ontliep omdat hij te laat was toen zijn onderdeel naar Spanje vertrok en hij als ongewild deserteur onderdook in een dorpje in de Cévennen, zette hij op zijn vijfentwintigste de opleiding voort. Hij bleek nog weinig ontvankelijk voor de studie van het Latijn maar riep bewondering af door zijn levensstijl vol ascese en opofferende liefde. In 1812 ging hij naar het klein-seminarie, waar hij de lessen filosofie niet kon volgen omdat die in het Latijn werden gegeven. Hij dreigde van de opleiding verwijderd te worden, maar met veel hulp en tegemoetkoming aan zijn beperkingen kon hij een gunstig eindoordeel verwerven. Hij was een toonbeeld van vroomheid en, zo oordeelde de examinator, ”God zal het overige doen”.

Na aanvullende vakken kon hij in 1815 tot priester worden gewijd in Grenoble. Te voet ging hij erheen. Het werd een stille wijding, zonder glans of glorie, zonder familie en met slechts een paar aanwezigen. Na een paar jaar als kapelaan te hebben gediend in de buurt van zijn geboortedorp volgde in 1818 de benoeming tot pastoor van Ars, een dorp 30 km noordelijker gelegen.

De pastoor was twee en dertig jaar oud, maar hij leek al vijftig: bleek en vaal van huid, uitstaande jukbeenderen en ingevallen wangen; klein van gestalte, mager en hoekig als een boer, die zich zijn leven heeft afgebeuld met de spade op het land; lomp van gang op zware werkmansschoenen en gekleed in het grofste zwarte laken, dat al groen werd: maar wel al helemaal de geestelijke, onverschillig voor al het aardse; de nederige als een eenzame in zich zelf gekeerd, maar met een oog vol diepe brandende innerlijkheid.

In Ars wist hij door zijn preken, zijn vroomheid en zijn roep van heiligheid velen tot geloof en boetvaardigheid te brengen. Hij bekommerde zich om de armen en gaf alles weg. Uit heel Frankrijk kwamen mensen om bij de Pastoor van Ars te kunnen biechten.

Hij stierf in Ars op 4 augustus 1859. Hij werd in 1905 zalig verklaard en in 1925 door paus Pius XI heilig verklaard. In Ars-sur-Formans is aan het eind van de 19e eeuw een basiliek gebouwd (Sanctuaire d’Ars) en er is een straat naar hem vernoemd. Zijn huisje is museum als onderdeel van het Musée de cire, La vie du Saint Curé d’Ars. Tegenwoordig trekt het dorpje 450.000 pelgrims per jaar.

Dat was hem dus, een bijzondere man. Ik was nog niet van hem af.

Zuid-Frankrijk is tientallen jaren de favoriete vakantiebestemming van ons geweest. Ook in 2011 gingen we er weer heen, naar wat toen ons lievelingsplekje was. Camping l’Olivier in Junas, een piepklein dorpje in de Garrigues, de rotsige doornige streek tussen de Cévennen en de kustvlakte van de Middellandse Zee, met overal wijngaarden. De centrale plaats is daar Sommières. Een mooi stadje met een beroemde markt, overwelfde straatjes en de oude brug over de Vidourle. Voor onze inkopen moesten we daar ook zijn, bij de grote supermarkt Intermarché, andere winkels en ook de markt. In al de jaren dat we in deze streek waren hadden we nog nooit een wandeling door het stadje gemaakt. Dit jaar dachten we eraan en we fietsten erheen, het was maar 7 km over het voormalige spoorwegtracé dat nu een schitterend fietspad is. En ergens in de nauwe en soms steile straatjes kwamen we bij de kerk, de Église Saint Pons. Binnen troffen we, zonder dat we daar vooraf aan gedacht hadden, een bekende. Jazeker, ook hier was een beeld van de pastoor van Ars. Anders dan op de andere plaatsen en toch ook hetzelfde: een kleine vriendelijke man met een door ascese getekend gezicht en halflange grijze haren. Hier stond ik toch wel even bij stil.

• 

• 

• 

• 

Sinds ik begin jaren ’90 van de vorige eeuw een vaste aanstelling kreeg als organist van de Petruskapel in Dordrecht, ben ik lid van de organistenvereniging. Toen ik in 2010 naar Zeeland verhuisde ging ik meedoen met de provinciale afdeling daar en kwam er in 2013 in het bestuur als secretaris. De vereniging heette inmiddels na een fusie KVOK en dat is nog steeds de naam. Tot de activiteiten behoort jaarlijks een excursie naar een paar orgels en zo was er in 2013 de excursie naar Goes. Na een bezoek aan de Grote of Maria Magdalenakerk waarin het grote Marcussenorgel met de Turkse kap, staken we over naar de rooms-katholieke kerk met dezelfde naam. En terwijl de deelnemers speelden met en op het orgel, kwam bij mij ineens de vraag op of hier misschien ook een beeld van de Pastoor van Ars zou staan. Een zoektocht door de kerk leverde niets op. Toen maar nagevraagd bij de koster. Er stond geen beeld maar op één van de muren was een grote verzameling heiligen afgebeeld. Daar zou de pastoor van Ars tussen zitten. Inderdaad was daar temidden van een wolk van heiligen, engelen en prelaten zijn gezicht, duidelijk herkenbaar. Hij is dus ook in Zeeland.

In september 2015 kampeerden we bij Éperleque, een dorp in de buurt van Calais. Het nabijgelegen Saint-Omer heeft een grote kathedraal, de Notre-Dame. Die moest ik natuurlijk bekijken en wat trof ik daar tot mijn verrassing behalve een imposant orgel van de beroemde bouwer Cavaillé-Coll? Juist, ook hier een standbeeld van de Pastoor van Ars. Dit beeld heeft wat weg van het monument dat Émilien Cabuchet in 1865 van hem maakte, een zeer gevoelig portret in marmer. Grote devotie spreekt uit beide beelden.

• 

• 

Sindsdien heb ik de Pastoor van Ars niet meer gezien. Misschien komt dat doordat sinds een jaar of zeven de kerk bij mij buiten beeld is geraakt. Na in mijn leven meerdere kerkelijke twisten en scheuringen te hebben meegemaakt, was heibel in de kerk van Middelburg toen wel de druppel die de emmer deed overlopen. Mede daardoor is ook het besef ontstaan dat het instituut kerk enigszins verwijderd is geraakt van hoe het oorspronkelijk bedoeld is. Wat ik daarmee bedoel blijkt misschien het beste uit het leven van de Pastoor van Ars. Volop aandacht voor het wezen van zijn medemens, met barmhartigheid, ruimte biedend, opofferend, troostend en verzoenend. Dat zijn noties die er in de kerk maar bekaaid vanaf komen; behoudzucht, rechtzinnigheid in de leer en egotripperij voeren te vaak de boventoon. Ook de rooms-katholieke kerk kan daar een houtje van, trouwens.
Het is zo simpel om af te haken. Je stopt met een gewoonte en vervolgens is er geen haan die er naar kraait. Een geloofsgemeenschap is een papieren begrip. 
Dat het anders moet en anders kan, is gebleken uit het leven van de Pastoor van Ars, de eenvoudige man van het boerenland. Die de eis van intellectualisme overwon door geloof en vroomheid en zichzelf wegcijferde. Nog steeds wordt zijn dorp Ars-sur-Formans met de basiliek en het aan hem gewijde museum bezocht door duizenden mensen.
Zo was zijn herhaalde verschijning in mijn leven uiteindelijk, ook door me er voor deze bijdrage in te verdiepen en het op te schrijven, verhelderend.
Een onooglijke man bleek een heilige.

Bronnen:
Emile Erens, De Pastoor van Ars, tweede druk, Hilversum 1937
Wikipedia
Diverse websites